In Zelhem De Langenberg
Met de cursus IVN gastheer/gastvrouw van het landschap die wij (Marco en Jolanda) in 2017 met veel plezier hebben gedaan kregen wij een opdracht. Deze opdracht was om binnen een straal van maximaal 2 km vanaf je eigen locatie een kenmerkend of historisch deel van het landschap uit te werken. Hierbij kwamen wij uit op de oude vuilstortplaats in Zelhem. Deze stort grenst aan ons eigen terrein, enkel gescheiden met de Wisselinkweg. Het heeft oudheidkundig niet zo heel veel geschiedenis, maar het is nu wel heel kenmerkend in het landschap en er is ook best het een en ander over te vertellen. Zo vragen gasten die bij ons overnachten hier regelmatig naar.
De allereerste gemeentelijke stortplaats is nog zichtbaar door heuvels in het stukje bos tussen de Kattekolkweg, Kampwegdorp, rondweg en het dorp Zelhem nabij de oude gemeentewerf van Zelhem.
Duidelijker zichtbaar is de grote stortplaats daarna. Gelegen tussen de Kampweg, Kattekolkweg, Wisselinkweg en Korenweg. Vanaf de jaren 60 is er hier begonnen met het storten van vuil, het eerste gedeelte liggend tussen de Korenweg, Kampweg en Esweg (nu Oude Esweg). Door te toenemende afvaldruk van de Achterhoekse gemeente werd de stort van 14 ha in de loop van de jaren al snel uitgebreid, er werd een tweede stort naast de eerste stortplaats bijgemaakt in de jaren 90. Een stuk land van dhr. Boenink die geboren en getogen is aan Wisselinkweg 6 werd hiervoor aangekocht. Deze heer Boenink was boer en is toen ook zijn boerenbedrijf af gaan bouwen. Zijn boerderij genaamd Eenink is inmiddels onze mooie plek om te wonen en werken. Veel verhalen over de boerderij en omgeving hebben wij mogen horen van hem, hij was een enthousiast verteller. Boenink van Eenink werd hij genoemd.
In de loop van de jaren 90 bleek dat uitbereiding van deze stortplaats niet meer noodzakelijk was en werd op 4 september 1996 de stortplaats op feestelijke wijze afgesloten met een symbolische stort van de laatste vracht afval. De omliggende bewoners van de stortplaats waren hier heel blij mee na decennia overlast van stank, herrie, wegwaaiend afval en vrachtwagens die af en aan reden. Eindelijk rust rondom De Langenberg.
Door de grote hoeveelheid vrachtwagens die in die tijd af en aan reden is het eerste stuk Wisselinkweg vanaf de Hummeloseweg tot aan de Kattenkolkweg een breed stuk geasfalteerde weg. Tot op heden nog steeds aanwezig. De locatie waar nu Ezelstal de Edelingen is gevestigd stond vroeger tijdens de tijd van afval storten een kantoor.
Voor de gehele locatie Langenberg is gezocht naar een manier om te voorkomen dat het milieu schade zou ondervinden van de oude stort dit in samenwerking tussen regio Achterhoek, waterschap en gemeente. Om zo ervoor te zorgen de deze locatie goed kan functioneren als recreatiegebied en leefgebied voor allerlei dieren en planten. Met vloeistofdichte bovenafdekking gecombineerd met twee drains die verontreinigd water onttrekken kon een stabiele en duurzame waterhuishouding worden bereikt. Gasvorming werd opgevangen en met twee T1 installaties omgezet naar ‘stadswarmte’. Inmiddels staat er nu nog maar 1 installatie. De afvalberg is aan de bovenkant afgewerkt met baggerspecie en slib uit de Oude IJssel. Regio Achterhoek wilde De Langenberg geschikt maken voor gebruik en zodoende is er boven op de laag slib een dubbele afdichting gemaakt en een kunststof folielaag. Drainagezand en afdeklagen van grond van bijna 2 m. zijn uiteindelijk allemaal gerealiseerd met materiaal hier uit de regio om zo de kosten zo laag mogelijk te houden.
Sinds jaren is De Langenberg toegankelijk voor wandelaars over de aangelegde paden (tussen zonsopkomst en zonsondergang). Het prachtige uitzicht op de top van De Langenberg is bijzonder, je kijkt hier kilometers ver weg, bij helder weer is de brug over de Rijn bij Emmerich zichtbaar (zo’n 22 km) en de kerktorens in de wijde omgeving. Deze plaats op de top ligt zo’n 35 meter boven het maaiveld. De uitzichtpunten zijn naar de desbetreffende richtingen gemarkeerd op de top. En er is een Jeu de klomp gemaakt; Jeu de boule met een klomp, een klomp naar de legende van het kruidenvrouwtje Smoks Hanne van Zelhem. Vanaf 3 kanten kunt u De Langenberg opkomen, aan de Korenweg, aan de Kampweg en de Kattekolkweg. Veel wandelaars maken hiervan gebruik, zeker ook de lokale bevolking. Vanuit dorp is het een leuke wandeling; een rondje om of over de Langenberg. Misschien nog eens een idee om de lange afstandswandeling het Pieterpad over deze top te laten lopen…
Op de oude stort tussen de Kampweg en de Oude Esweg ligt het Trailterrein van de ZAMC; motorsportvereniging die door het jaar heen ook verschillende evenementen organiseert.
Vanaf 2005 zit bij de oude ingang van de stort Ezelstal de Edelingen/Mettemaat. Dit is een zorgboerderij i.c.m. een ezelverhuurbedrijf die een of meerdaagse wandeltochten organiseren met een ezel als pakdier.
In de loop van de jaren is de aanplant op De Langenberg flink gegroeid en is de oude stortplaats grotendeels aan het zicht onttrokken. De zuidkant van de stort is destijds ingericht als stilte en rustgebied voor de flora en fauna. Een reservoir voor hemelwater is hier gerealiseerd; drinkplaats voor het wild. De struiken en bomen zijn hier dicht op elkaar geplant en biedt de dieren mogelijkheden om te schuilen. Dit is dan ook echt een stukje natuur waar de dieren veel gebruik van maken. Wild zoals reeën, fazanten, patrijzen, konijnen, hazen die ritten van en naar De Langenberg maken de buurt in. Door aanplant van singels en bosjes op ons eigen terrein zien we de laatste jaren veel meer flora en fauna verschijnen en genieten wij hier zelf als bewoners nog meer van.
Locatie: Eenink Wisselinkweg 6
Over de boerderij:
Oudste vermelding: 1553 (als [Enink] Egerink) (Markeboek)
Oude benaming boerderij: Enninck, Enink, Egerink
Behoorde tot de: Dunsborger Hattemer Marke
Aantal stemmen in de Marke: "1 waar (1553, 1643), 1 stem (1810 als Enink, 1820 als Enink, 1822 als Eenink, 1858 als Enink)"
Staat in: Velswijk
Verbouwing(en):
1860: brand, herbouw op hetzelfde kavel
1929: door bliksem is de boerderij afgebrand en vervangen door nieuwbouw op een tegenoverliggende kavel. De plek waar de erve heeft gestaan is tegenwoordig nauwelijks terug te vinden. Aan de Velswijkweg, tussen huisnummer 1 en het kruispunt bij het veevoederbedrijf ligt een driehoekig weitje. Hier stond eens erve Eenink.
1931: nieuwbouw in de Lebbinksweide
1998: renovatie
Broodlevering: rust de plicht op om 1 brood te leveren bij de Muldersfluite
Huisnummers vanaf 1829:
Huisnummer 1840-1847: 229
Huisnummer 1848-1851: 229
Huisnummer 1850-1860: E131
Huisnummer 1861-1870: E145
Huisnummer 1871-1880: E172
Huisnummer 1881-1900: E172
Huisnummer 1900-1924: E167 - E177
Huisnummer 1924-1939: E167 - E177 - E183
Huisnummer 1940-1964: E183
Huisnummer 1965 - heden: Wisselinkweg 6
Pachters:
1734: Berend Jolink trouwde Dersken Eenink en zij namen de boerderij Eenink over. Eerst werd het Berend Jolink op Eenink, en later Berend Eenink. (bron: stamboom Jolink)
1813: Hendrik Willem Eenink
1829: Gerrit Hendrik Bulten
1863: Johannes Cornelis Bulten
1901: Jan Bernard Bulten
1931: G. Boenink
Eigenaars:
1646: Harte Aegelinck (Kreijnck)
1820: Heer Cornelis van der Horst (Markeboek)
1829: Heer van Nispen (Markeboek)
1921: J.B. Bulten
1983: H.B. Boenink
1998: De Jong
2006: M.S.F. Vellekoop
Veldnamen:
Hummelinks plakdreefken: hier werden de plaggen gemaaid voor de potstal.
Lebbinksweide: In de weilanden bij het huidige Eenink en rondom het huis zijn in de jaren voor 1940 in het kader van werkverschaffing, zandafgravingen gedaan. Hierbij viel op dat de grond tot op grote diepte zwart was. Volgens overlevering zou hier een klooster hebben gestaan waar mogelijk ook mensen terecht gesteld zijn. Naar het schijnt is hier een soort massagraf gevonden. Ook zou de heer Boenink in deze weide een munt gevonden hebben uit 1706. Op oude kaarten is een bijzondere heggen structuur op deze kavel te zien. Geen enkele andere bron bevestigt bovenstaande.
Eenink: In 1553 is sprake van een erve Eenink in de buurtschap Velswijk. Arrest op ´t leengoed Eenink met consent der leenheeren gedaen, door den volmagtiger van dhr. Henric Peter van Bömer contra de vrouw weduwe Mesmacre tot Doesborg om te hebben inventaris etc., gepasseert 26 mei 1716
Verpondingsregister 1646-1650 in 't Rigterambt Zelhem, door Gerhardt Kreijnck:
Enninck. Harte Aegelinck
86-6-8 Huys ende hof 1 sch. boulant 9½ mlr. 3e gerve 2 koeweydens. slecht lant.
7-10- Pacht 5 dlr. vrij gelt.
Beswaer. 4½ sch. Rogge. Doesborchsche mate an Jonker Schaep. end 4½ sch. an. vrouw Heyendaels.
Bouman betaelt den uytganck
Bronnen:
Markeboek Dunsborger Hattemer Marke, 1553-1810 (transcriptie A. Menkveld/J. Renema): blz 5 (1553, waar), blz 46 (1643, waar)
Markeboek Dunsborger Hattemer Marke, 1810-1847 (transcriptie A. Menkveld/J. Renema): blz 4 en 5 (1810, stem en broodlevering), blz 25 (1820, eigenaar en stem), blz 38 (1822, stem), blz 105 (1829, eigenaar), blz 152 (1846, broodlevering), blz 159 (1858, stem)
Boerderij- en veldnamen in Zelhem (1998), blz 46 en blz 85, 09/7
ORA Landdrostambt Zutphen
Protocol van opdrachten, kentenissen, pandschappen, alsmede renteverschrijvingen
Periode 1696-1805
Benny Eenink
Genealogiedomein (ECAL),pondschatting 1616-1618, transcriptie van A. Lettink Maatman
Geschreven door Bennie Eenink De Kozakkenwinter in Zelhem
Het voorval speelt zich af tijdens de zogenoemde Kozakkenwinter (1813–1814) en wordt al bijna twee eeuwen van generatie op generatie doorverteld.
Het voorval met de Kozakken moet zich hebben afgespeeld op erve Eenink in Velswijk. De plek waar deze boerderij heeft gestaan, na 50 m rechts aan de Velswijkweg als u van de Wisselinkweg komt, is tegenwoordig nauwelijks als zodanig te herkennen. Tot voor enkele jaren lag er nog een driehoekig weitje, dat was de plek.
In 1929 is de boerderij na blikseminslag door brand verwoest en is daarna aan de andere kant van de Velswijkweg herbouwd, met uitrit op de Wisselinkweg. In het begin van de negentiende eeuw woonden hier als pachters Hendrik Willem Eenink, zijn vrouw Everdina Eenink-Massink en hun kinderen. Zij moeten het geweest zijn die in de strenge winter van 1813-1814 de Kozakken als ongenode gasten op bezoek kregen.
In menig boek met verhalen over de Achterhoek in vroeger dagen worden wel een paar regels of meer gewijd aan de Kozakkenwinter. In deze strenge winter van 1813-1814 werd Keizer Napoleon en zijn bezetters verdreven uit ons land door een samenwerking van Rusland, Pruisen en Oostenrijk. Een bevrijding die heel anders verliep dan in 1945. Toen brachten de geallieerden zelf al hun voorzieningen mee. In 1813-1814 was dat nauwelijks mogelijk. De bevrijders leefden op kosten van de plaatselijke bevolking, goedschiks of kwaadschiks. In de praktijk kwam er dat op neer dat er met regelmaat fors werd geplunderd. Niet zo verwonderlijk als we weten dat op een gegeven ogenblik in Aalten op een bevolking van 5800 zielen zo’n 9000 soldaten waren ingekwartierd.
Met name de Russische soldaten, de Kozakken, waren berucht en daar is uiteindelijk de naam Kozakkenwinter door ontstaan. Die Kozakken moeten bijzondere figuren zijn geweest. Ruwere klanten had je nog nooit gezien. Het was die winter vreselijk koud geweest. De Russen maakten ruzie hadden wie er voor het 'hoondergat' mocht liggen slapen. Het hoondergat was het gat in de achterdeur waar door de kippen naar buiten konden. Daar kon ook de felle kou naar binnen. De bomen buiten barstten van de kou. maar de kozakken lagen liever voor dat open gat, omdat de deel hen te warm was. Velen gingen gewoon buiten in de sneeuw liggen en dronken jenever met peper om er de moed in te houden…….”
De kozakken wisten natuurlijk heel goed dat het voor de boeren tijd was om te slachten. En daar maakten ze graag gebruik of beter gezegd misbruik van. Van hun kant bekeken natuurlijk begrijpelijk, als je zelf nauwelijks voorzieningen bij je hebt is het heel aantrekkelijk om verse slachtproducten, van worst tot spek bij de boeren te halen. Dat de boeren wat anders dachten over de strooptochten van de Kozakken is natuurlijk ook begrijpelijk. Volgens het verhaal van mijn opa dreigde ook onze familie het slachtoffer te worden van de Kozakken. Uit angst voor de Kozakken was het slachten steeds maar weer uitgesteld maar uiteindelijk was alles op en moest het varken er dan toch maar aan geloven. Het leek allemaal goed te gaan, het was weliswaar bar slecht weer, het vroor dat het kraakte en er lag een behoorlijk pak sneeuw, maar misschien was dat juist gunstig. Mogelijk dat de Kozakken dan er niet op uit zouden trekken. De slacht verliep voorspoedig en zo stond het varken in de loop van de dag op de ladder. Voor degenen die niet weten hoe dat allemaal ging: het varken werd aan de buikzijde over de volle lengte open gezaagd, de ingewanden werden verwijderd en vervolgens werd het varken opengeklapt en tegen een ladder gebonden. De tweede dag werd het spek en vlees verder verwerkt.
Op die tweede dag ging het mis. Al vroeg werd in de buurtschap het bericht doorgegeven dat er een aantal Kozakken waren gesignaleerd. Wat nu, waar laat je zo’n varken met ladder? Verstoppen onder hooi en stro was geen goede oplossing. De Kozakken wisten ook wel dat dit een veel gebruikte truc was en als ze al niet zelf aan verdachte hopen hooi en stro begonnen te trekken lieten ze onder bedreiging de boer en zijn gezin het hooi wel verplaatsen. Bij de oplossing die uiteindelijk werd bedacht speelde het slechte weer een onmisbare rol. Een eindje van de boerderij aan de rand van de weide lag een drinkkolk voor het vee. Die kolk stond vol water, er zat een dikke ijslaag op en daar lag weer sneeuw op. De sneeuw werd aan de kant geveegd, er werd een groot gat in het ijs gehakt en daar werd het varken met ladder en al onder geschoven. Het werd nog weer wat gecamoufleerd met sneeuw en toen was het afwachten. Uren later kwamen een aantal Kozakken die wat door de boerderij struinden, met hun lange lansen in het hooi porden en vervolgens onverrichter zake weer afdropen waarna het varken weer te voorschijn werd gehaald.
Een gebeurtenis waarover nu al bijna tweehonderd jaar in onze familie wordt verteld.
Zelhem en Smoks Hanne Het kruidenvrouwtje
Smoks Hanne was meer dan honderdvijftig jaar geleden ineens in Zelhem. Waar ze vandaan kwam, wist niemand. Smoks Hanne deed een beetje vreemd. Zo vloog ze achterstevoren op haar bezemsteel. Op een dag zag iemand haar in het dorp om de kerk vliegen. Ze letten niet goed op en vloog tegen de haan van de kerktoren. Haar linker klomp viel door de kerktoren en is nooit meer teruggevonden. Sinds die tijd droeg Smoks Hanne slecht één klomp. Deze was echter veel te groot en daarom sleepte ze met haar voet over de grond. In de Achterhoek heet dat smoksen. Vandaar haar bijzondere bijnaam Smoks Hanne. Ze was een zeldzame vrouw en kon dingen die niemand anders in Zelhem kon. Ze kon heel goed luisteren en met dieren praten. Ze was zelfs helderziend. Ruiken, voelen en proeven kon ze ook als de beste. Ze brouwde van veel verschillende kruiden haar eigen geneeskrachtige drankjes en zalfjes. Als zieke mensen het aandurfden om Smoks Hannes kruidenbrouwseltjes te gebruiken, werden ze snel weer beter. Ze vond het fijn als ze mensen kon helpen.
Tot op heden zijn de mensen in Zelhem nog steeds met Smoks Hanne bezig. Enkele jaren geleden is haar standbeeld plotseling verdwenen. Niemand weet waar het is gebleven. Verwacht werd dat het tijdens het Septemberfeest in de optocht op een wagen te zien zou zijn. Dat was niet het geval. Diverse artikelen in de plaatselijke bladen met suggesties waar ze zou zijn; bij haar familie in Zwiep nabij Lochem, en oproepen om ze terug te geven, heeft tot niets geleid. Tot op heden is het nooit teruggevonden of gegeven. Nu staat er een nieuw beeld van haar op de markt bij de kerk.
Regelmatig worden activiteiten rondom haar georganiseerd in Zelhem: de Smoks Hanne rit; een oldtimerrit die start en eindigt in dorp. Smoks Hanne dagen bij museum Smedekinck; kinderen kunnen verkleed als kruidenvrouwtje tijdens deze middag naar spannende verhalen luisteren, een toekomstvoorspelling krijgen, ringsteken, zich laten wegen op een echte heksenwaag, leren vliegen over een hindernisbaan en/of meedoen aan een heuse heksenverkiezing. Ook is er een Smoks Hanne fietstocht met allerlei opdrachten onderweg. Bij de plaatselijke boekenhandel is er een boekje te koop met het Smoks Hanne verhaal.
Terug naar "Begin, En verbind"
Tijdens uw verblijf